Σοβιετική Ένωση και νέες τεχνολογίες (Ψηφιακή επανάσταση).

Του Δημήτρη Μιλάνου

Σε συνέχεια του αφιερώματος μας για τις εξελίξεις σε διάφορους τεχνολογικούς κλάδους στην ΕΣΣΔ θα παρουσιάσουμε σήμερα το τομέα της πληροφορικής.

Αμέσως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, εμφανίστηκε ένα μοναδικό σύνολο πολύ ταλαντούχων σοβιετικών επιστημόνων: Kurchatov, Korolev, Keldish, Lebedev καθώς και πολλοί άλλοι. Παρείχαν την κύρια ώθηση και κατεύθυνση για την επιστήμη, τη μηχανική και ιδιαίτερα τη δημιουργία και ανάπτυξη υπολογιστών. Στην πραγματικότητα, η εμφάνιση του υπολογιστή επέτρεψε την εκτέλεση λαμπρών έργων στον τομέα της εξερεύνησης του διαστήματος, της πυρηνικής ενέργειας, της πυραύλων και ούτω καθεξής. Στο ρυθμό της βιομηχανικής ανάπτυξης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Σοβιετική Ένωση ξεπέρασε όλες τις χώρες του κόσμου εκτός από την Ιαπωνία.

Ο ιδρυτής της μητρικής βιομηχανίας ηλεκτρονικών υπολογιστών ήταν ακαδημαϊκός S.A. Lebedev. Ο S. Lebedev γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1902 στην πόλη Nigniy Novgorod. Μέχρι την ηλικία των 45 ετών ήταν γνωστός ειδικός σε ενεργειακά συστήματα. Το βιβλίο του "Σταθερότητα της παράλληλης εργασίας των ηλεκτρικών συστημάτων" (συν-συγγραφέας A.S.Gdanov) ανατυπώθηκε σε πολλές χώρες. Η έρευνα που διεξήγαγε απαιτούσε τη δημιουργία τεράστιων εγκαταστάσεων πληροφορικής και τη μηχανογράφηση ογκωδών λογαριασμών. Από την δεκαετία του 1940 αυτό ήταν το κύριο έργο του Lebedev.

Παράλληλα με Αμερικανούς και Άγγλους επιστήμονες , ανέπτυξε τις βασικές αρχές της κατασκευής και της δομής των ηλεκτρονικών ψηφιακών υπολογιστών. Υπό τη διαχείρισή του το 1948-1950, δημιουργήθηκε ο πρώτος υπολογιστής που αποθήκευε πρόγραμμα στην Ουκρανία, τη Σοβιετική Ένωση και την ηπειρωτική Ευρώπη. Το 1951-1953, ο υπολογιστής αυτός (MESM) επιλύει πολύ σημαντικά προβλήματα από τη θερμοπυρηνική μηχανική, την πυραυλική, τις διαστημικές πτήσεις, τη μακρινή ηλεκτρονική μετάδοση και ούτω καθεξής.

Τα επόμενα είκοσι χρόνια, μετά τη μετακίνησή του από το Κίεβο στη Μόσχα, κατάφερε να αναπτύξει δεκαπέντε τύπους υπολογιστών υψηλής απόδοσης. Κάθε μία από αυτές ήταν η τελευταία λέξη στην τεχνολογία των υπολογιστών - πιο παραγωγική, αξιόπιστη και βολική σε λειτουργία (BESM, BESM 2, BESM 4, BESM6, M-20, M-40, M-50 κ.α.).

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κανείς δεν μπορεί να βρει κανένα επίπεδο δημιουργικότητας συγκρίσιμο με το δικό του στο δυτικό κόσμο, ούτε στις ΗΠΑ ούτε στην Ευρώπη. Όλοι οι υπολογιστές που δημιουργήθηκαν υπό την εποπτεία του Lebedev (από ηλεκτρονικές λυχνίες έως ολοκληρωμένες βάσεις κυκλωμάτων) κατασκευάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σε κέντρα πληροφορικής μεγάλων επιστημονικών ερευνητικών ιδρυμάτων καθώς και σε αντιπυραυλικά συστήματα της Σοβιετικής Ένωσης.

Από τα αρχικά στάδια της δημιουργικής δραστηριότητας, ο S. Lebedev ξεκίνησε να αντιλαμβάνεται και να επεξεργάζεται τις βασικές ιδέες για την κατασκευή υπολογιστών, δηλ. τον παραλληλισμό της υπολογιστικής διαδικασίας. Στους πρώτους υπολογιστές, χρησιμοποίησε για το σκοπό αυτό παράλληλες αριθμητικές μονάδες, στη συνέχεια ταυτόχρονη εργασία κεντρικών υπολογιστών και αργότερα - αλγορίθμους και δομές αγωγών, πολλαπλών επεξεργασιών κλπ.

Εκατοντάδες εξειδικευμένοι ειδικοί και μηχανικοί έχουν αποκτήσει πολύτιμη εμπειρία στο Ινστιτούτο του Lebedev και έχουν γίνει διάσημοι επιστήμονες, αρχηγοί ερευνητικών κέντρων και σχεδιαστές νέων υπολογιστών (ακαδημαϊκοί Melnikov, Burtsev, Rjabov, Ivannikov, Sokolov, Tjapkin και πολλοί άλλοι). Το ίδρυμα που ιδρύθηκε από τον Lebedev συνεχίζει τη δουλειά της δημιουργίας σύγχρονων υπέρ-υπολογιστών μέχρι σήμερα.

Παράλληλα αξίζει να αναφερθεί ένας άλλος εξέχων επιστήμονας πληροφορικής της ίδιας περιόδου, ο ακαδημαϊκός Isaak Brook και οι διάσημοι μαθητές του, N. Matjuhin και M. Kartsev. Ο Isaak Brook γεννήθηκε στο Μινσκ στις 8 Νοεμβρίου 1902 (την ίδια χρονιά με τον Lebedev). Όπως ο Lebedev, ο Brook άρχισε την καριέρα του να εργάζεται για προβλήματα των ενεργειακών συστημάτων. Το 1948, μαζί με τον B. Rameev, ο Brook σχεδίασε το πρώτο πρόγραμμα ηλεκτρονικών υπολογιστών στη Σοβιετική Ένωση και πήρε το πρώτο δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σε έναν υπολογιστή με ένα Unibus. Κάτω από την επίβλεψη του Brook, δημιουργήθηκε ο M-1, ο πρώτος υπολογιστής που μπορούσε να αποθηκεύσει πρόγραμμα στη Σοβιετική Ρωσική Ομοσπονδία. Το M-1 τέθηκε σε λειτουργία το 1952, δύο ή τρεις μήνες μετά το MESM στο Κίεβο. Για πρώτη φορά, χρησιμοποίησε διόδους ημιαγωγών αντί για ηλεκτρονικές λυχνίες, ένα σύστημα εντολών διεύθυνσης δύο επιπέδων και τηλέτυπο για έξοδο δεδομένων. 

Υπό την καθοδήγηση του Brook και την ενεργό συμμετοχή των Kartsev και Matjuhin δημιουργήθηκαν το M2 (1953) και το M3 (1956). Το τελευταίο έγινε το αρχικό μοντέλο για μια δημοφιλής οικογένεια υπολογιστών, MINSK (G. Lopato, V. Prjyalkovsky).

Υπάρχουν ακόμα δεκάδες μοντέλα υπολογιστών που αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο ή και λίγο αργότερα, υπό άλλες ομάδες Επιστημόνων ή ακόμα και με μαθητές των προηγουμένων ( M-4, M-10, M-13, Ural-11, Ural-14, Ural-16, MIR-1, MIR-2 and MIR-3, Dnieper, Dnieper 2, Neva, Iskra 125 κ.α.). Και εδώ είναι που αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε τι πήγε στραβά με την μετέπειτα πορεία που πήρε το πρόγραμμα ανάπτυξης ηλεκτρονικών υπολογιστών στην ΕΣΣΔ.

Το 1969 οι σοβιετικές αρχές αποφάσισαν να τερματίσουν τις εξελίξεις αυτές και να αρχίσουν να δημιουργούν υπολογιστές με βάση την πλατφόρμα IBM / 360. Με άλλα λόγια, αποφάσισαν να κλέψουν τα δυτικά συστήματα. Αυτή ήταν η χειρότερη δυνατή απόφαση καθώς η σοβιετική κυβέρνηση και εν μέρει οι κατασκευαστές ήταν οι ίδιοι υπεύθυνοι για το γεγονός ότι η βιομηχανία έπαψε να αναπτύσσεται ανεξάρτητα από την Δύση. Κάθε ομάδα ασχολήθηκε με τα δικά της μοντέλα και την τεχνογνωσία της χωριστά και κρυφά από της άλλες ομάδες. Το καθεστώς αυτό της μυστικότητας διευκόλυνε τη δανεισμό διαφόρων τεχνολογικών λύσεων από τα δυτικά επιστημονικά περιοδικά αντί την λογική και απλή ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των σοβιετικών επιστημόνων.

Αυτό οδήγησε τη σοβιετική βιομηχανία ηλεκτρονικών υπολογιστών να καθυστερήσει. Μέχρι τη στιγμή που η ΕΣΣΔ ξεκίνησε το πρώτο της κεντρικό υπολογιστή ES EVM το 1971, οι Η.Π.Α. είχαν ήδη μεταβεί στον IBM / 370 επόμενης γενιάς.

Οι προγραμματιστές χρειάστηκε να εκτελέσουν μια σημαντική εργασία - όχι λιγότερο από ό, τι έπρεπε να κάνουν για να δημιουργήσουν υπολογιστές από το μηδέν. συμπεριλαμβανομένης της μετάφρασης των προγραμμάτων και πολλά άλλα. Το αποτέλεσμα ήταν εντελώς ανεπαρκές.

Kάπως έτσι η εξέλιξη σε ένα τόσο νευραλγικό τομέα έμεινε αρκετά πίσω. Ήταν ένα σημαντικό πλήγμα που στοίχισε χρήμα και χρόνο ενώ συντέλεσε και τροχοπέδη για γενικότερα την ανάπτυξη της ΕΣΣΔ.